Kratka istorija proizvodnje i širenje trgovine pamukom po svetu
Pamuk, lat. GOSSYPIUM MALVA CEAE, ubrajamo u porodicu sleznica, i plod žuto cvetućih sleznica su pamučna vlakna. Pamuk su počeli da gaje još 5000 godina pre naše ere u Južnoj Americi i Aziji (Peru, Indija). Uzgajale su se različite vrste pamuka, koje mogu uspevati kako u tropskim, tako i subtropskim predelima. Iz Indije, koja je 2000 godina imala monopolski položaj proizvodnje i korišćenja pamuka, ta strateška sirovina se u vreme Aleksandra Velikog (400-300 god.p.n.e.) proširila u države Persijskog zaliva, Arapske zemlje, malu Aziju i u Kinu. Kultura pamuka se u Levantinskim državama (Egipat, Grčka, Sirija, Turska) javlja u godinama 100-300 naše ere. Arapski trgovci su u 6.-10.veku doneli levantinski pamuk u Istočno Sredozemlje, severnu Afriku, na Siciliju i u Španiju. Sama trgovina levantinskim pamukom se u 12.veku raširila na celo Apeninsko poluostrvo, a centri te trgovine su bili u Veneciji, Milanu, Đenovi i Firencama. Evropski doseljenici su u 17.veku doneli pamuk i u Severnu Ameriku.
Pamuk postaje od 1800.godine najvažnija tekstilna sirovina, i, uz žito, najvažnija je trgovačka roba. Danas su najveći proizvođači pamuka: zemlje bivšeg Sovjetskog Saveza, Sjedinjene Američke Države, Kina, Indija, Brazil, Egipat i Sudan.
Korišćenje, vrste, kvaliteti i ostale karakteristike pamuka
Pamuk je najvažnije prirodno vlakno, koje koristimo za izradu tekstilnih proizvoda (tkanine, pletenine, netkani tekstil) i kao sirovinu za izradu tehničkih proizvoda, kao npr. kord za podlogu automobilskih guma. Najviše pamuka potroši tekstilna industrija za izradu svih vrsta tkanina i pletenina za različite namene korišćenja, kao što su: donji veš, odeća, posteljni veš, kućni veš, konac, higijenski prozvodi,...
Vrste pamuka se razlikuju između sebe naročito po dužini vlakana koja, u dužinu, mogu biti od 9 do 60 mm.
Sama proizvodnja pamuka zahteva visoku temperaturu, puno vlage i sunca te suvo vreme u toku same žetve. Pamuk niče u roku 6 do 8 dana posle setve, a u narednih 80 do 90 dana posle setve cveta i stvara glavičaste plodove, koji posle 50 do 80 dana od početka cvetanja sazrevaju i pucaju. Iz jednog takvog zrelog cveta dobijamo 10.000 do 15.000 različito dugih vlakana. Ukupno vreme vegetacije pamuka je tako približno 4 do 6 meseci.
Uz vlakna, iz semena možemo proizvesti i ulje, a iz ostataka posle stiskanja i pamučno semensko brašno koje se koristi kao životinjska hrana. Ljušture semena pamuka se koriste kao đubrivo, a stabla se mogu koristiti stišnjena u brikete za loženje, ili se prerađuju u jednu od komponenata građevinskog materijala. Višegodišnje divlje sorte pamuka pronalazimo u svim toplim područjima sveta, a kao gajena jednogodišnja kultura ima poseban značaj od 18.veka nadalje, kada je sir Richard Arkwright godine 1769. pronašao mašinu za predenje. Pronalaskom mehaničkog razboja 1786.godine (Edmund Cartwright), i time pojave industrijske proizvodnje prerade pamučnih vlakana (nastanak predionica), postepeno se oblikovala i trgovina pamukom.
U komercijalne svrhe koristi se više vrsta pamuka, koje delimo u tri veće grupe. Te grupe su:
tip 1: vlakna su u proseku dugačka od 25 do 60 mm. Tu ubrajamo najkvalitetnija vlakna, kao što su egipatska, sudanska i Sea Island.
tip 2: vrste pamuka sa dužinom vlakana od 13 do 33 mm. Tu ubrajamo većinu američkih vrsta pamuka.
tip 3: kraća vlakna dužine od 9 do 25 mm. Uglavnom se nalaze u raznim azijskim državama.
Za određivanje upotrebne vrednosti pamuka važna karakteristika je dužina pamučnih vlakana. Pređa, koja sadrži neravnomerne dužine vlakana, ima slabe prerađivačke osobine, i posledica toga je povećanje procenta proizvodnog otpada. Pamuk dugih vlakana je najboljeg kvaliteta, pošto u predionicama predstavlja najniže troškove prerade, a ujedno osigurava kvalitetnu pređu i tkaninu. Na sam kvalitet vlakana utiču različiti meteorološki uslovi, način branja zrelog pamuka, proces odzrnjavanja, stiskanje i pakovanje u bale. Meteorološki uslovi ne utiču samo na rast i razvoj pamuka, već uslovljavaju i boju vlakana. Tako je npr. belo obojen pamuk karakterističan za pokrajine sa dovoljno padavina, dok je u pokrajinama sa malo padavina odn. sa sušnim periodima, pamuk žuto-braon boje. Naravno, na boju pamučnih vlakana utiče i sorta semena, razne bolesti i štetočine u vremenu od otvaranja ploda do branja.
Tabela: Pregled najčešće obojenosti pamučnih vlakana
Kao što smo već pomenuli, način branja pamučnih vlakana je veoma bitan za kvalitet pamuka. Veći kvalitet i bolja ravnomernost dužine vlakana se obezbeđuju ručnim branjem pamuka, pošto berači beru samo stvarno zrele plodove. Takav način branja se koristi pre svega u državama gde je radna snaga jeftina, i na manjim plantažama, gde je takav način branja troškovno prihvatljiv. Pre mašinskog branja treba hemijskim sredstvima prouzrokovati da listovi uvenu i otpadnu, a tek posle toga se posebnom mašinom vlakna odseku baš pored semena. Kod takvog načina branja češće se javljaju oštećena vlakna.
Fazi branja pamuka sledi faza odzrnjivanja, kojom se vlakna odvajaju od semena, i čiste prljavština, listovi i delovi ljuštura. U toj fazi odzrnjavanja se odvajaju kraća vlakna za predenje nižih brojeva pređe, za izradu vate, veštačke svile, papira i drugih proizvoda. Tako očišćena vlakna se pakuju u bale koje teže oko 230 kilograma (svetska proizvodnja, potrošnja i uvoz pamuka se vode u milijonima bala 480 lb oz. = 218 kg).
U svetu raste puno različitih vrsta pamuka, koje daju različito duga i fina vlakna. Stručnjaci čine napore da uzgoje nove vrste pamuka, poboljšaju kvalitet i promene neke karakteristike postojećim vrstama. Tako se različite institucije u svetu bave gajenjem pamuka – zanimljiv je podatak da samo na Biotehnkičkom institutu u Moskvi godišnje odgoje oko 500 novih sorti pamuka.
Korišćenje egipatskog pamuka kod proizvoda od frotira
Korišćenje kvalitetne egipatske pređe u proizvodima od frotira povećava upotrebne karakteristike za potrošača. Frotir proizvodi, izrađeni od kvalitetnog egipatskog pamuka, su prijatniji na opip, mekši i imaju veći volumen u poređenju sa proizvodima od frotira, koji su napravljeni od klasičnih pamučnih pređa. Posebnim postupcima oplemenjivanja postižemo da proizvodi od frotira budu visoko upijajući i raskošno meki. Sam životni vek proizvoda od egipatskog pamuka je za 35% duži u poređenju sa proizvodima od pamučnih pređa sa vlaknima kratke i srednje dužine.
Proizvodi od frotira od egipatskog pamuka predstavljaju najviši kvalitetni razred.
Pamuk, lat. GOSSYPIUM MALVA CEAE, ubrajamo u porodicu sleznica, i plod žuto cvetućih sleznica su pamučna vlakna. Pamuk su počeli da gaje još 5000 godina pre naše ere u Južnoj Americi i Aziji (Peru, Indija). Uzgajale su se različite vrste pamuka, koje mogu uspevati kako u tropskim, tako i subtropskim predelima. Iz Indije, koja je 2000 godina imala monopolski položaj proizvodnje i korišćenja pamuka, ta strateška sirovina se u vreme Aleksandra Velikog (400-300 god.p.n.e.) proširila u države Persijskog zaliva, Arapske zemlje, malu Aziju i u Kinu. Kultura pamuka se u Levantinskim državama (Egipat, Grčka, Sirija, Turska) javlja u godinama 100-300 naše ere. Arapski trgovci su u 6.-10.veku doneli levantinski pamuk u Istočno Sredozemlje, severnu Afriku, na Siciliju i u Španiju. Sama trgovina levantinskim pamukom se u 12.veku raširila na celo Apeninsko poluostrvo, a centri te trgovine su bili u Veneciji, Milanu, Đenovi i Firencama. Evropski doseljenici su u 17.veku doneli pamuk i u Severnu Ameriku.
Pamuk postaje od 1800.godine najvažnija tekstilna sirovina, i, uz žito, najvažnija je trgovačka roba. Danas su najveći proizvođači pamuka: zemlje bivšeg Sovjetskog Saveza, Sjedinjene Američke Države, Kina, Indija, Brazil, Egipat i Sudan.
Korišćenje, vrste, kvaliteti i ostale karakteristike pamuka
Pamuk je najvažnije prirodno vlakno, koje koristimo za izradu tekstilnih proizvoda (tkanine, pletenine, netkani tekstil) i kao sirovinu za izradu tehničkih proizvoda, kao npr. kord za podlogu automobilskih guma. Najviše pamuka potroši tekstilna industrija za izradu svih vrsta tkanina i pletenina za različite namene korišćenja, kao što su: donji veš, odeća, posteljni veš, kućni veš, konac, higijenski prozvodi,...
Vrste pamuka se razlikuju između sebe naročito po dužini vlakana koja, u dužinu, mogu biti od 9 do 60 mm.
Sama proizvodnja pamuka zahteva visoku temperaturu, puno vlage i sunca te suvo vreme u toku same žetve. Pamuk niče u roku 6 do 8 dana posle setve, a u narednih 80 do 90 dana posle setve cveta i stvara glavičaste plodove, koji posle 50 do 80 dana od početka cvetanja sazrevaju i pucaju. Iz jednog takvog zrelog cveta dobijamo 10.000 do 15.000 različito dugih vlakana. Ukupno vreme vegetacije pamuka je tako približno 4 do 6 meseci.
Uz vlakna, iz semena možemo proizvesti i ulje, a iz ostataka posle stiskanja i pamučno semensko brašno koje se koristi kao životinjska hrana. Ljušture semena pamuka se koriste kao đubrivo, a stabla se mogu koristiti stišnjena u brikete za loženje, ili se prerađuju u jednu od komponenata građevinskog materijala. Višegodišnje divlje sorte pamuka pronalazimo u svim toplim područjima sveta, a kao gajena jednogodišnja kultura ima poseban značaj od 18.veka nadalje, kada je sir Richard Arkwright godine 1769. pronašao mašinu za predenje. Pronalaskom mehaničkog razboja 1786.godine (Edmund Cartwright), i time pojave industrijske proizvodnje prerade pamučnih vlakana (nastanak predionica), postepeno se oblikovala i trgovina pamukom.
U komercijalne svrhe koristi se više vrsta pamuka, koje delimo u tri veće grupe. Te grupe su:
tip 1: vlakna su u proseku dugačka od 25 do 60 mm. Tu ubrajamo najkvalitetnija vlakna, kao što su egipatska, sudanska i Sea Island.
tip 2: vrste pamuka sa dužinom vlakana od 13 do 33 mm. Tu ubrajamo većinu američkih vrsta pamuka.
tip 3: kraća vlakna dužine od 9 do 25 mm. Uglavnom se nalaze u raznim azijskim državama.
Za određivanje upotrebne vrednosti pamuka važna karakteristika je dužina pamučnih vlakana. Pređa, koja sadrži neravnomerne dužine vlakana, ima slabe prerađivačke osobine, i posledica toga je povećanje procenta proizvodnog otpada. Pamuk dugih vlakana je najboljeg kvaliteta, pošto u predionicama predstavlja najniže troškove prerade, a ujedno osigurava kvalitetnu pređu i tkaninu. Na sam kvalitet vlakana utiču različiti meteorološki uslovi, način branja zrelog pamuka, proces odzrnjavanja, stiskanje i pakovanje u bale. Meteorološki uslovi ne utiču samo na rast i razvoj pamuka, već uslovljavaju i boju vlakana. Tako je npr. belo obojen pamuk karakterističan za pokrajine sa dovoljno padavina, dok je u pokrajinama sa malo padavina odn. sa sušnim periodima, pamuk žuto-braon boje. Naravno, na boju pamučnih vlakana utiče i sorta semena, razne bolesti i štetočine u vremenu od otvaranja ploda do branja.
Tabela: Pregled najčešće obojenosti pamučnih vlakana
Kao što smo već pomenuli, način branja pamučnih vlakana je veoma bitan za kvalitet pamuka. Veći kvalitet i bolja ravnomernost dužine vlakana se obezbeđuju ručnim branjem pamuka, pošto berači beru samo stvarno zrele plodove. Takav način branja se koristi pre svega u državama gde je radna snaga jeftina, i na manjim plantažama, gde je takav način branja troškovno prihvatljiv. Pre mašinskog branja treba hemijskim sredstvima prouzrokovati da listovi uvenu i otpadnu, a tek posle toga se posebnom mašinom vlakna odseku baš pored semena. Kod takvog načina branja češće se javljaju oštećena vlakna.
Fazi branja pamuka sledi faza odzrnjivanja, kojom se vlakna odvajaju od semena, i čiste prljavština, listovi i delovi ljuštura. U toj fazi odzrnjavanja se odvajaju kraća vlakna za predenje nižih brojeva pređe, za izradu vate, veštačke svile, papira i drugih proizvoda. Tako očišćena vlakna se pakuju u bale koje teže oko 230 kilograma (svetska proizvodnja, potrošnja i uvoz pamuka se vode u milijonima bala 480 lb oz. = 218 kg).
U svetu raste puno različitih vrsta pamuka, koje daju različito duga i fina vlakna. Stručnjaci čine napore da uzgoje nove vrste pamuka, poboljšaju kvalitet i promene neke karakteristike postojećim vrstama. Tako se različite institucije u svetu bave gajenjem pamuka – zanimljiv je podatak da samo na Biotehnkičkom institutu u Moskvi godišnje odgoje oko 500 novih sorti pamuka.
Korišćenje egipatskog pamuka kod proizvoda od frotira
Korišćenje kvalitetne egipatske pređe u proizvodima od frotira povećava upotrebne karakteristike za potrošača. Frotir proizvodi, izrađeni od kvalitetnog egipatskog pamuka, su prijatniji na opip, mekši i imaju veći volumen u poređenju sa proizvodima od frotira, koji su napravljeni od klasičnih pamučnih pređa. Posebnim postupcima oplemenjivanja postižemo da proizvodi od frotira budu visoko upijajući i raskošno meki. Sam životni vek proizvoda od egipatskog pamuka je za 35% duži u poređenju sa proizvodima od pamučnih pređa sa vlaknima kratke i srednje dužine.
Proizvodi od frotira od egipatskog pamuka predstavljaju najviši kvalitetni razred.
